Του Σταύρου Κελαϊδη

Επιμέλεια: Πάρης Κελαϊδής

Από το περιοδικό "ΒΡΥΣΕΣ" Φεβ. '84, τεύχος 4

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
Το 1821, η Κρήτη ήταν ένα από τα πρώτα ελληνικά διαμερίσματα που επαναστάτησαν. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι οι αποθηριωμένοι γενίτσαροι καταπίεζαν το φρόνημα του Λαού όσο σε καμιά άλλη επαρχία και προσπαθούσαν να διατηρήσουν την κυριαρχία τους, με πρωτοφανείς σε αγριότητα σφαγές.
Στην έναρξη του αγώνα καταμετρήθηκαν τα όπλα και βρέθηκαν μόνο 1200 (από τα οποία τα 800 ήταν των Σφακιανών). Παρά το δεδομένο αυτό, νικούσαν τις πολυάριθμες χιλιάδες των Τούρκων. Κι ήρθαν στιγμές που τους είχαν αποκλείσει στα φρούρια των πόλεων, γιατί το μειονέκτημα της αριθμητικής υπεροχής του εχθρού, το αναπλήρωναν με την πολυτραγουδισμένη παλικαριά τους και την ακαταμάχητη θέληση να ελευθερωθούν.
Εννέα χρόνια κράτησε ο Κρητικός αγώνας. Μα όταν στις 22 Ιανουαρίου 1830 υπόγραφαν στο Λονδίνο το περίφημο Πρωτόκολλο με το οποίο ρύθμισαν τα όρια του νέου Ελληνικού Βασιλείου, η Κρήτη έμενε «απ' έξω».
Σ' αυτό βέβαια, δεν έφταιγαν οι άλλοι Έλληνες — αν και οι παλαιοί, οι πλησιέστεροι προς τα τότε πράγματα, πίστευαν ότι η προσωρινή Ελληνική Κυβέρνηση αδιαφορούσε γιατί θεωρούσε από την αρχή, την Κρητική υπόθεση χαμένη, λόγω της Αγγλίας.
Μας έφταιγε κυρίως το λιμάνι της Σούδας. Ίσως φανεί παράξενο, αλλ' αυτή είναι η πραγματικότητα. Η Αγγλία πάντα εποφθαλμιούσε την Κρήτη σαν στρατηγική θέση και κυρίως το λιμάνι της Σούδας. Σκεφτόταν: «Όσο είναι υπό την Τουρκία, μπορεί να την πάρω. Αν όμως δοθεί στο νέο ελληνικό κράτος, δεν θα την αποκτήσω ποτέ». Γι αυτό, πάντα ήταν αντίθετη όταν άκουε τη λέξη «Ένωσις».
Οι ευφυέστεροι από τους δικούς μας το κατάλαβαν νωρίς και «λογοπαίζοντες», έλεγαν: Αντί να κάνομε επαναστάσεις, να ερχόμαστε και να ρίχνουμε πέτρες, ώστε να φράξουμε και να αχρηστεύσουμε την είσοδο του λιμανιού. Έτσι, δεν θα ενδιαφέρονται πλέον για μας οι Ευρωπαίοι και να ελευθερωθούμε.

ΜΑΣ ΞΕΧΑΣΑΝ
Το παράπονο μας — παράπονο που φθάνει μέχρις ιεράς αγανακτήσεως — εναντίον των υπολοίπων Ελλήνων, είναι ότι εκάθησαν και έγραψαν την ιστορία της Επαναστάσεως του 1821 ερήμην των Κρητικών. Φέρνω το εξής παράδειγμα:
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' είναι άξιος της ευγνωμοσύνης του Έθνους διότι με το αίμα του καθαγίασε τον αγώνα.
Ερωτώ όμως: Γιατί — τάχα δεν είναι άξιοι της ίδια ευγνωμοσύνης και ο Επίσκοπος Κισσάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης και ο Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Παρδαλής, και ο Επίσκοπος Κνωσού Νεόφυτος Φυντικάκης και ο Επίσκοπος Χερσονήσου Ιωακείμ και ο Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Ιερόθεος και ο Επίσκοπος Σητείας Ζαχαρίας, και ο Επίσκοπος Διουπόλεως Καλλίνικος, και ο Επίσκοπος Πέτρας, και ο Επίσκοπος Αρκαδίας και ο Επίσκοπος Ρεθύμνης, οι οποίοι απαγχονίστηκαν, όπως και εκείνος, τον ίδιο χρόνο και για την ίδια αιτία; Μάλιστα δε, τον Επίσκοπο Ρεθύμνης Γεράσιμο Περδικάρη, ύστερα από κάθειρξη ενός έτους, τον άρπαξαν οι Τούρκοι, από τις φυλακές και τον κατακρεούργησαν για να βάψουν με το αίμα του τις σημαίες τους, διότι νόμιζαν πως μόνον έτσι θα νικούσαν. Και όμως, η Ιστορία τους αγνοεί. Εάν δε οι περίφημοι ιστοριογράφοι τους αναφέρουν, τους κακίζουν διότι πριν από τον απαγχονισμό τους, δέσμιοι και εξαναγκαζόμενοι, υποχρεώθηκαν να συστήσουν αποχή από την Επανάσταση. Και λησμονούν, οι «σοφοί» αυτοί ιστοριογράφοι, πως «το ίδιο» υποχρεώθηκε να κάνει και ο αείμνηστος Πατριάρχης Γρηγόριος, πριν να τον απαγχονίσουν.
Αξίζει να τονισθεί ότι όλοι οι Επίσκοποι της Κρήτης και ο Μητροπολίτης απαγχονίστηκαν ή κατακρεουργήθηκαν, πλην του Κυδωνίας Καλλινίκου Σαρπάκη. Αλλά και αυτός παρέμεινε εγκάθειρκτος, μέχρι που πέθανε από τις κακουχίες. Ανάλογα ήσαν τα θύματα, μεταξύ των Ηγουμένων και των Καλογήρων των Μονών.
Όσον αφορά τις απώλειες των υπόλοιπων Κρητικών, καμιά — απολύτως καμιά — περιφέρεια του όλου Ελληνισμού, είχε τόσες, όσες η Κρήτη: Σε μια μέρα, στο Ηράκλειο φονεύθηκαν 800. Στη Σητεία 300. Στη Μίλατο 2.000. Στον Βαφέ, όλοι οι κάτοικοι του χωριού, πλην 7. Στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου 400. Στην Κίσσαμο και Σέλινο 600. Όταν φυλακίσθηκε ο Επίσκοπος Ρεθύμνης (και κατακρεουργήθηκε ύστερα από ένα χρόνο) σκοτώθηκαν οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλεως. Και εκδικήθηκαν μεν κατά τρόπο σκληρό οι δικοί μας, αλλά το παράπονο είναι ότι όλες οι θυσίες σαν από σύστημα, αγνοήθηκαν με επιμέλεια από τους Έλληνες ιστοριογράφους. Εξαίρεση αποτελεί ο Ακαδημαϊκός Κόκκινος.

ΤΙ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΕ
Με το Πρωτόκολλο λοιπόν του Λονδίνου της 22 Ιανουαρίου 1830, υποχρεωθήκαμε να παραμείνουμε υπόδουλοι. Μόλις στις 9 Δεκεμβρίου 1898, αποκτήσαμε Ηγεμονία και μπορούσαμε να λέμε πως γίναμε ελεύθεροι. Κατά το διάστημα αυτό των 68 ετών, η Ιστορία της Κρήτης, είναι δυνατόν να περιληφθεί σε μια φράση: «Συνεχής και αδιάκοπος αγώνας εναντίον του κατακτητού».
Ηρωισμούς, παλικαριές, γενναίες πράξεις, κάνουν όλοι οι Έλληνες. Εκείνο που δεν έχουν πάντα, εκείνο που τους λείπει πολλές φορές, είναι ο πολιτικός νους. Την έλλειψη αυτή, την πληρώνομε πολύ ακριβά. Και εδώ, φέρνω ένα παράδειγμα:
Κατά την Επανάσταση του 1866, ο Σουλτάνος έστειλε τον Πρωθυπουργό του, τον Ααλή Πασά, που προσέφερε «παν πολίτευμα, το οποίο θα ήθελαν οι Κρήτες πλην της Ενώσεως».
Η Ελληνική Κυβέρνηση, αντίθετα έπεμπε απεσταλμένους που έλεγαν: «Η Ένωση αποφασίστηκε. Προσέξτε. Μη δεχθείτε ότι σας προτείνει ο Πασάς, γιατί έτσι χάνετε την Ένωση».
Ήταν όμως πράγματι η Ένωση αποφασισμένη; Όχι. Το γνώριζε αυτό η επίσημη Ελλάδα; Ναι. Μα τότε, διέπραττε προδοσία; Όχι. Επλανάτο. Όπως επλανάτο σε όλες τις Κρητικές Επαναστάσεις, που ήθελε να γίνονται με σύνθημα: «Ένωσις ή Θάνατος».
Η εξωτερική πολιτική των Ελληνικών Κυβερνήσεων επίστευε στα εξής δύο:
1ον) Εάν μια Εταιρεία υπόδουλη αποκτήσει Ηγεμονία θα ζει καλά και δεν θα είναι πρόθυμη σε εξέγερση. Συμφέρει επομένως να υποφέρει για να εξεγείρεται όταν εγώ, η επίσημη Ελλάδα, θέλω. Αυτό βέβαια ήταν ανήθικο και ανόητο. Αλλ' είναι απόλυτα ακριβές, ότι έτσι το πίστευαν.
2ον) Εάν μια Επαρχία, αποχωρισθεί από την τουρκική Αυτοκρατορία, κινδυνεύει να καταληφθεί από κάποια Μεγάλη Δύναμη. Λάθος. Εσφαλμένη γραμμή, όπως αποδεικνύεται από όσα έγιναν. Διότι η Κύπρος π.χ. δεν ήταν Ηγεμονία και όμως την κατέλαβε η Αγγλία. Ούτε τα Δωδεκάνησα και όμως καταλήφθηκαν από την Ιταλία. Αντίθετα, από μακρού η Σάμος ήταν Ηγεμονία και όμως δεν την κατάλαβαν. Ούτε η Κρήτη όταν κατόπιν έγινε Ηγεμονία.
Τα σημειώνομε αυτά, για να γίνει αντιληπτός ο λόγος που ωθούσε την Ελληνική Κυβέρνηση να ισχυρίζεται ψευδή γεγονότα,, προς την Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών και να την παρασύρει — όπως την παρέσυρε — στην απόρριψη των προτάσεων του Ααλή Πασά.
Υποστηρίζουμε επίσης, ότι δεν πρόκειται για προδοσία αλλά περί πλάνης. Πλάνης μεγάλης, την οποία πληρώναμε επί χρόνια.
Παρ' όλα αυτά, παρά τις συμβουλές της Ελληνικής Κυβερνήσεως, βρέθηκαν άνδρες, οι οποίοι θέλησαν να γίνουν αποδεκτές οι προτάσεις του Πασά, γιατί αυτοί είχαν «πολιτικό αισθητήριο» ισχυρότερο από κείνο που διέθεταν οι διπλωμάτες των Αθηνών. Δεν επεκράτησαν όμως γιατί ήταν-λιγότεροι από τα δάκτυλα του ενός χεριού. Έτσι από το 1833 (τον καιρό των Μουρνιδών) έως το 1841 (τον καιρό του Χαιρέτη), από το 1858 (του Μαυρογένη) μέχρι τη Μεγάλη Επανάσταση 1866 - 1869, στην Επανάσταση του 1877 - 1878 όπως και στην άστοχη του 1889, το σύνθημα ήταν: «Ένωσις ή Θάνατος».
Εσωτερικά η κακοδιοίκηση των Τούρκων και οι δολοφονίες εναντίον των δικών μας, τις οποίες έκανε «δολοφονικό Κομητάτο» με την οδηγία του αρχηγού της Δημοσίας Ασφαλείας, του διαβόητου Εμίν Βέη. Εξωτερικά δε, οι σφαγές των Αρμενίων και η γενικότερη ανακίνηση του Αρμενικού ζητήματος και του Βουλγαρικού, ώθησαν τους Κρητικούς σε νέα Επανάσταση.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Η Επανάσταση εκδηλώθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1895, στην ορεινή θέση «Κλίμα» που βρίσκεται στα σύνορα Σφακίων και Αποκορώνου. Σε λίγες μέρες (στις 10 Σεπτεμβρίου) κατέβηκαν οι Επαναστάτες στη θέση Κράπη, όπου έγινε μεγάλη συγκέντρωση.
Εκείνοι που ηγούντο στην Επαναστατική κίνηση, είχαν υπ' όψιν τους τα παθήματα των προηγουμένων εξεγέρσεων. Είχαν καθοδηγηθεί κατάλληλα από τους παλαιότερους. Νόμιζαν ότι τα μεγάλα και ωραία λόγια, «Ένωσις ή Θάνατος», δεν έφερνα αποτέλεσμα. Πίστευαν πως θάνατος μεν θα ερχόταν για πολλούς. Ένωση όμως δεν επρόκειτο να γίνει, διότι οι Μεγάλες δυνάμεις φρόντιζαν για τα χυδαία, τα ταπεινά, τα υλικά τους συμφέροντα και μόνο. Για τη δικαιοσύνη, για τα συμφέροντα των υποδούλων λαών, μήτε φρόντιζαν μήτε ενδιαφέρονταν.
Ήξεραν πώς, οι Μεγάλες Δυνάμεις γνώριζαν ότι, Ένωση θα πει: Ν' αποσπασθεί η Κρήτη από την Τουρκία. Αλλά αυτό δεν το ήθελαν γιατί την Τουρκία την αποκαλούσαν «Μεγάλο Ασθενή» και προέβλεπαν ότι, αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσει. Φοβούνταν όμως τις επιπλοκές, Φοβούνταν ότι, κατά τη διανομή θα επέλθει γενική σύγκρουση. Φοβούνταν την έκρηξη Ευρωπαϊκού Πολέμου, τον οποίο με κάθε θυσία ήθελαν ν' αποφύγουν. Οι λόγοι αυτοί, δηλαδή η σύγκρουση των υλικών τους συμφερόντων, συντηρούσε στη ζωή τον «Μεγάλο Ασθενή», σε βάρος των υποδούλων Κρητικών. Για να είναι μάλιστα οι Μεγάλοι δεσμευμένοι μεταξύ τους, είχαν εφεύρει το δόγμα της «ακεραιότητος της Τουρκίας».
Αυτή ήταν η διεθνής κατάσταση, όταν αποφασίσθηκε η τελευταία και τυχερή απελευθερωτική Επανάσταση.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΑΡΧΗΓΩΝ
Εκείνοι που διεύθυναν την Επανάσταση και οι εξωτερικοί σύμβουλοι τους, είπαν: Δεν ζητούμε Ένωση. Θέλομε μεταρρυθμίσεις. Ζητούμε Μεταπολίτευση. Αξιώνουμε πολίτευμα τέτοιο που να είμεθα «κύριοι εν τω οίκω ημών» και να μπορούμε να ζήσουμε «ανθρωπινότερα», σαν ελεύθεροι πολίτες.
Μπροστά σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, οι Μεγάλοι σταμάτησαν εκστατικοί, αλλά και προσεκτικοί, σκέφθηκαν ότι, το δόγμα τους για την «ακεραιότητα της Τουρκίας» δεν θίγεται. Ούτε μπορούσαν ν' αρνηθούν σ' ένα λαό το δικαίωμα να ζητά να επιβιώσει ή να βελτιώσει τη θέση του. Κι αμέσως πήραν θέση ευμενή, απέναντι στην κατάσταση που είχε δημιουργηθεί.
Αλλά η Ελληνική Κυβέρνηση; Η Ελληνική Κυβέρνηση έφρυξε σαν είδε ότι δεν ακολουθούν το πρόγραμμα της «Ένωσις ή Θάνατος» και μήτε πολύ, μήτε λίγο, τους διέταξε: «να διαλυθούν».
Είναι, αλήθεια να θαυμάζει κανείς τους άνδρες εκείνους. Να θαυμάζει την πολιτική τους διορατικότητα. Το πολιτικό τους αισθητήριο, τη διπλωματική τους δεξιότητα. Σήμερα βέβαια, λέμε: «Έτσι ήταν το σωστό». Μα τότε; τότε, η Ελληνική Κυβέρνηση, η Βουλή των Κρητών, πολλοί επιφανείς άνδρες της Κρήτης, ήταν αντίθετοι. Επικράτησαν όμως, γιατί στηρίζονταν σε ηθική και ορθολογιστική βάση. Έβλεπαν ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις, εξοργίζονταν σαν άκουγαν «Ένωσις» και σκέφθηκαν να την επιτύχουν όχι με ένα άλμα, αλλά κλιμακωτά. Με εξέλιξη. Να ρίξουν τον κορμό της δρυός, όχι με «μια μαναριά».

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1895-98
Αρχικά ήταν μια Επανάσταση της μειοψηφίας του Κρητικού Λαού. Κατόπιν γενικεύθηκε. Έγινε Παγκρήτια. Και μόνον η Ελληνική Κυβέρνηση εξακολουθούσε να «μυωπάζει» μέχρι το τέλος. Αρκεί να λεχθεί σαν χαρακτηριστικό, ότι μέχρις της τελευταίας στιγμής είχε ενδοιασμούς για το διορισμό του Πρίγκιπα Γεωργίου ως Αρμοστού — Ηγεμόνα.
Στην αρχή, κανείς δεν ήταν αρχηγός. Ήσαν όλοι «ίσοι εν ίσοις». Μ' ένα θρυλικό παπά, όρκιζαν τους οπλαρχηγούς και τους προύχοντες, στα διάφορα χωριά. Μα όταν στις 3 Σεπτεμβρίου 1895 μαζεύτηκαν οι χίλιοι πρώτοι ένοπλοι στη θέση «Κλίμα» πάνω από τον Αλίκαμπο, κάποιος από τους πρωτεργάτες έπρεπε να μιλήσει, να αναπτύξει τον σκοπό της συναθροίσεως και να διαβάσει το υπόμνημα. Κι αυτός, ήταν ο ήρωας Μανούσος Ρ. Κούνδουρος. Πρωτοδίκης, γεννημένος το 1860 στη χώρα Σφακίων, γιος τους Σφακιανού καπετάνιου Ρούσσου Κούνδουρου, υπήρξε μεγαλοπρεπής σε παράστημα, «τετράγωνος» ψυχικά και διανοητικά.
Από τη στιγμή εκείνη, στις ψυχές όλων ήταν ο αρχηγός. Αργότερα, αναγνωρίστηκε και με ψήφο.
Κατά τη διάρκεια της Μεταπολιτεύσεως, ήμουν προσωπικά θαυμαστής του. Στους μετέπειτα πολιτικούς αγώνες, δεν βρέθηκα ποτέ στο δικό του αντιβενιζελικό στρατόπεδο. Αυτό όμως, δεν με εμποδίζει να βροντοφωνήσω, ότι ο Κούνδουρος κι οι συνεργάτες του φάνηκαν άξιοι της πατρίδος.

Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Αποτέλεσμα του αγώνα της Μεταπολιτεύσεως ήταν πως έφυγε από το Νησί και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης. Ότι δημιουργήσαμε ένα μικρό Κράτος, τελειότερον του ελευθέρου Ελληνικού, την Κρητική Πολιτεία. Κάναμε ένα πολίτευμα, όμοιο του οποίου δεν είδε η Κρήτη από την εποχή του Μίνωα και πολύ φοβούμαι, ότι μήτε θα δει μελλοντικά. Συγκροτήσαμε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες κατά τρόπο ζηλευτό. Η χωροφυλακή οργανώθηκε από Ιταλούς καραμπινιέρους έτσι, ώστε και αυτοί οι ίδιοι, οι οργανωτές, φθόνησαν στο τέλος το έργον τους.

ΤΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ
Σήμερα, ξέρω από δικαστηριακή πείρα ότι, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες χωροφύλακες καταγγέλλονται και καταδικάζονται για διάφορες έκνομες πράξεις. Επί Κρητικής Πολιτείας, όλα τα πρακτικά και τις αποφάσεις των δικαστηρίων αν ερευνήσετε, δεν υπάρχει παράδειγμα χωροφύλακα που να μηνύθηκε και να καταδικάσθηκε για οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη.
Η σημερινή οργάνωση των ελληνικών Ταχυδρομείων, είναι ακριβής αντιγραφή εκείνων της Κρητικής Πολιτείας. Όταν στον πόλεμο του 1912 -1913 περάσαμε (Εθελοντικά Σώματα Κρητών, στον απελευθερωτικό Μακεδονικό Αγώνα) από την Παλαιά Ελλάδα, με κατάπληξη διαπιστώσαμε ότι το σύστημα των «αγροτικών διανομέων» ήταν λέξη και θεσμός άγνωστος. Όποιος ήθελε να στείλει επιστολή έπρεπε να πάει στην πλησιέστερη πόλη. Όποιος επρόκειτο να λάβει γράμμα στο χωριό του; Απλούστατα: Δεν το ελάμβανε ποτέ.
Η φράση «Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο», ήταν εκεί τελείως άγνωστη. Ύστερα από ελεύθερο βίο 80 χρόνων τότε, η Ελλάδα δεν είχε οργανώσει τα απλά αυτά πράγματα, τα οποία η Κρητική Πολιτεία ρύθμισε από το πρώτη έτος της απελευθέρωσης της Νήσου.
Η Δικαστική Νομοθεσία ήταν τελειότερη και απλούστερη. Γι' αυτό, πολλές διατάξεις της παρελήφθησαν αργότερα στο Ελεύθερο Κράτος.
Η Οικονομική κατάσταση ήταν ανθηρή. Οι συναλλαγές γίνονταν με χρυσή βάση. Μια χρυσή λίρα Αγγλίας, άξιζε 24 δραχμές!
Ήμασταν αυτάρκεις. Δεν χρωστούσαμε ούτε μια δραχμή. Και όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου. Όταν η φυλή είπε ότι θα κάμει «άλμα προς τα εμπρός». Όταν σάλπισε το «είτε παίδες Ελλήνων». Εμείς βρεθήκαμε πανέτοιμοι. Με τον στρατό μας. Με τους αξιωματικούς μας. Με τέλειο οπλισμό και εξάρτυση και με τα ταμεία μας γεμάτα χρήματα. Πήραμε μέρος, στον «υπέρ πάντων αγώνα», όχι σαν υπόδουλοι. Όχι για να ελευθερωθούμε, γιατί ήδη είμεθα, ελεύθεροι από της 9 Δεκεμβρίου 1898. Αλλά ελάβαμε μέρος σαν ΠΕΜΠΤΟΣ Σύμμαχος. Στη Συμμαχία των τεσσάρων (Ελλάδος, Σερβίας, Βουλγαρίας και Μαυροβουνίου), πήραμε κι εμείς μέρος σαν πέμπτος Σύμμαχος. Είμαστε μικροί βέβαια, μα τόσοι ήσαν και οι Μαυροβούνιοι.
Και όλ' αυτά, χάρις στη Μεταπολίτευση που έδρασε παρά τη γνώμη και τη θέληση του επισήμου Κράτους, το οποίον αν «έβλεπε» σωστά θα είμαστε ελεύθεροι από το 1866, αφού θα είχαμε αποδεχθεί τις προτάσεις του
Ααλή - Πασά.
Να, γιατί κάμαμε το Ηρώο των Βρυσών: Για εκδήλωση παντοτινής ευγνωμοσύνης προς τους Μεταπολιτευτές, τους τελευταίους και τυχερούς Επαναστάτες της Κρητικής Ελευθερίας.
Αλλά ποιο είναι το ιστορικό του;

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ
Έχω πάντα την έμμονη ιδέα, ότι για κάθε έργο, μικρό ή μεγάλο, σοβαρό ή όχι, χρειάζεται να βρεθεί «ο Ένας». Εάν βρεθεί το έργο θα πραγματοποιηθεί. Εάν δεν βρεθεί, όλοι να θέλουν, τίποτε δεν γίνεται. Εδώ, βρέθηκε. Η ψυχή, ο νους που διεύθυνε το όλο έργο, ήταν ο εγκατεστημένος στην Αθήνα δικηγόρος Μιχάλης Ι. Φραντζεσκάκης από τα Χανιά.
Πριν από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, άρχισε να καλλιεργεί την ιδέα. Έλεγαν και άλλοι, ότι «επιβεβλημένο ήταν να στηθεί ένα Μνημείο για τη Μεταπολιτευτική Επιτροπή». Μα τα λόγια, έμεναν λόγια.
Ήρθε ο πόλεμος. Όλα ανεστάλησαν. Μόλις πέρασε η αναταραχή, έθεσε σε κίνηση πάλι την ιδέα.
Ως «δοκιμαστική βολή» κάμαμε — δηλαδή έκαμε — στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου Χανίων, στις 3 Σεπτεμβρίου 1950, μνημόσυνο των μελών της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής του 1895 - 98. Η τελετή εκείνη, με ομιλητή τον ίδιο, πέτυχε απόλυτα. Πήρε θάρρος. Αγωνίστηκε και δημοσιεύθηκε Διάταγμα να γίνει έρανος, για την ανέγερση του Ηρώου. Εμείς που αποτελούσαμε την Επιτροπή, διευθύναμε την υπόθεση μόνο φαινομενικά. Στην ουσία, όλα τα έκανε εκείνος. Έθεσε σε κίνηση το γνωστό οργανωτικό του πνεύμα και την αναμφισβήτητη δραστηριότητα του. Βρήκε τα πρώτα χρήματα. Συνεννοηθήκαμε με τον γλύπτη Γιάννη Κανακάκη. Ετοίμασε τα πάντα.
Έμενε να ρυθμισθεί μόνο η διαφωνία που παρουσιάστηκε, όσον αφορά τον τόπο ανεγέρσεως. Το Διάταγμα που επέτρεπε τον έρανο έγραφε να τοποθετηθεί στην Κρήτη το Μνημείο, εκεί όπου έγινε και η πρώτη σοβαρή συγκέντρωση των επαναστατών, κατά σύμπτωση δε, με την Κρήτη συνδέεται κι ένα άλλο ιστορικό γεγονός:
Για την πρώτη εξέγερση στην Κρήτη κατά των Τούρκων το 1770 (δηλαδή 51 ολόκληρα χρόνια πριν από τη Μεγάλη Ελληνική του 1821), την γνωστή ως «Επανάσταση του Δασκαλογιάννη», ο λαϊκός ποιητής εξιστορεί:
«Τσοί πρώτες μέρες τ' Απριλίου ένα κολατσιδάκι, εστάσασιν οι Σφακιανοί στην Κράπη το σαντζάκι».
Στο ίδιο δηλαδή σημείο όπου άρχισε η πρώτη κατά των Τούρκων Επανάσταση, στο ίδιο ακριβώς, μετά 125 έτη άρχισε η τελευταία και τυχερή — η της «Μεταπολιτεύσεως». Γι' αυτό, όριζε το Διάταγμα την Κράπη.
Η Επιτροπή όμως της ανεγέρσεως — κατά πλειοψηφία — όρισε τις Βρύσες, ως κεντρικότερο μέρος. Είναι διαβατικό και συμπληρώνει όλους τους όρους ανάπαυσης και περιποίησης συγκεντρουμένων προσκυνητών.
Με μεγάλη συρροή κόσμου, τέθηκε στις 2 Ιουλίου 1952, από τον τότε Αντιπρόεδρο της Κυβερνήσεως Σοφ. Βενιζέλο, ο θεμέλιος λίθος. Πλάι θάφτηκε φιάλη μέσα στην οποία περικλείεται περγαμηνή, όπου αναγράφονται τα ονόματα όλων εκείνων που εργάστηκαν για την ανέγερση. Και την 2 Μαΐου 1954, έγιναν τα αποκαλυπτήρια, από τον Ηγεμόνα της Κρητικής Πολιτείας.
Παρόντα ήσαν τα λείψανα των ιερών λαβάρων της Μεταπολιτεύσεως. Παρόντες και οι επιζώντες αγωνιστές της: Ο Σταύρος Πολέντας ή Σισανές 99 ετών, θαλερός και ευθυτενής. Ο Καπετάν Σήφης Μπαρμπούνης, νέος αυτός — ... μόλις 95 ετών — με ακμαιότατες δυνάμεις. Οι άλλοι γέροντες, ήσαν ακόμη νεότεροι. Τα ασημοπλουμισμένα άρματα, τα γιαταγάνια και τα ασημωτά μαχαίρια, τους «πήγαιναν» θαυμάσια. Τους πλαισίωναν πραγματικά νέοι, βρακοφόροι κι αυτοί, λεβεντόκορμοι, καλοζωσμένοι, με κρουσάτα σαρίκια, καλοδεμένα.
Η εορτή των Αποκαλυπτηρίων, σαν σύνολο ήταν πολύ επιτυχημένη — όπως και η συμβολική παράσταση του όλου μνημείου. Η εκτέλεση της τελευταίας, καλλιτεχνική. Η συμμετοχή του Λαού και Επισήμων, πρωτοφανής. Θυμηθήκαμε παλιές καλές ημέρες...
Στο κάτω μέρος του Ηρώου χαράχθηκε επίγραμμα, που έγραψε ο εκ Χανίων Καθηγητής του Πανεπιστημίου κ. Ν. Β. Τωμαδάκης, το οποίο λέει:
«Τή Μεταπολιτευτική Επιτροπή και τοις αυτή Ηγήτορσι, Εμπνευσταίς και Μαχηταίς τοις υπέρ της αποτινάξεως της δουλείας αγωνισαμένοις κατά την υστάτην υπέρ της Ελευθερίας Επανάστασιν 1895 - 1898 η λυτρωθείθα γενεά μετά των τέκνων αυτής τόδε το Μνημείο ανήγειρεν εν έτοι 1953 εις αΐδιον μνήμην αρετής και εις σωφροσύνης και ευτυχίας έπαινον, παράδειγμα τοις επερχομένοις».